“En”lerle başlayan listeler hep rahatsız etmiştir. “Tüm zamanların en iyi” diye başlayan, çeşitli sayılarla sıralanmış listeler. “Ölmeden önce” okunması gerekenler. “En güzel…”, “en sürükleyici…” bir en’manyaklıktır gidiyor. Gözümde bunun adı, sanat düşmanlığıdır. Sanatı numaralamak, sınırlamak, yarıştırmak ancak sanat bezirgânlarına yaraşır. Bir örneği ele alalım. The Guardian, İngilizce yazılmış en iyi 100 romanı sıralamış. Bu romanları en iyi yapan özellik nedir, bilemiyorum. Listede bir tane John Fowles kitabı yok. Eğer “en”lerden söz ediyorsak bana göre ilk sıralarda yer alması gerekiyordu. Demek ki “en iyi” kavramı göreli. Listenin ikinci sırasında Daniel Defoe’nun Robinson Crusoe’su var. Bu kitap da bana göre sıkıcı, ırkçı, baştan sona din propagandası yapan bir kitaptır. The Guardian’a göre “irresistible”mış, bana göre ise katlanılmazdır. Bu listelerin acemi okura da büyük zararları dokunur. “En iyi” diye anılan kitaplardan birini okumaya çalışıp sıkıldığında, anlamadığın