Niccolò Machiavelli, ünlü Il Principe, Latincesiyle De Principatibus, Türkçeye ise Prens ya da Hükümdar ismiyle çevrilen kitabın yazarıdır. Günümüzden beş asır önce yazılmış bu siyaset kitabının hacmi küçükse de önemi büyüktür.
Uyduruk cenneti sosyal ağda Machiavelli'den bolca alıntı bulabilirsiniz. "Kitap alıntısı" yapan bir hesap şunu uyduruklamış: "İnsanları değiştirmeye çalışmayın. Onları olduğu gibi reddedin."
Laf cambazlığından ibaret bu sıradan cümlede büyük hikmetler bulunmuş olmalı ki binlerce kez beğenilmiş, yüzlerce kez alıntılanmış. Keramet cümlede mi Machiavelli’de mi kestirmek güç. Sosyal ağlarda araştırırsanız sayısız kişinin bu uyduruğu paylaştığını görürsünüz. Belli ki paylaşanların hiçbiri Prens ismindeki kitabın yakınından geçmemişler. Yeri gelmişken belirteyim; sözde kitap okuyanları buluşturan 1000uyduruk sitesi de buna benzer zırvaların yayılmasına bolca katkıda bulunuyor.
Machiavelli'nin temel konusu insan olmadığı, öğütlerini hükümdara verdiği için bu söz baştan kuşkulu geliyor. Sözdeki yapay, leş gibi 21. yüzyıl kokusunu alıyoruz ama yine de araştırmadan hüküm vermeyelim. Machiavelli o büyük eserinde insana demediğini bırakmaz:
"İnsanlar nankör, değişken, içten pazarlıklı, riyakar, korkak ve çıkarcıdırlar; iyilik yaptığın sürece yanından ayrılmazlar; gerekmediğinde sana kanlarını, canlarını, mallarını, mülklerini, dahası evlatlarını bağışlarlar. Oysa gerektiğinde hepsi arkasını döner. Her şeyini insanların sözlerine bağlayan ve başka hiçbir hazırlığı olmayan hükümdar batar." Çeviri, Necdet Adabağ'a ait. Bu cümleler, "Zalimlik ve merhamet üstüne; hükümdar korkulan mı, yoksa sevilen bir kişi mi olmalı?" başlığı altında bulunuyor.
Aynı başlık altında hükümdara şu öğüdü veriyor: "Birinin kanına, canına kastettiğinde yeterli gerekçesi ve açık seçik bir nedeni olmalıdır. Ve özellikle başkasının malına, mülküne göz dikmemelidir, çünkü insanlar babalarının ölümünü kolaylıkla içlerine sindirebilirler, ama mal varlıklarından yoksun kalmalarını asla."
Prens'i okuduğunuzda görürsünüz, Machiavelli'nin insanı reddetmesi ve bunu önermesi söz konusu değildir. O insanı tanır, tanımlar ve nasıl yaklaşılması gerektiğini söyler. Hükümdara öğüt veren birinin insanı reddetmeyi önermesi saçma olmaz mı. İnsanı reddeden hükümdar kime hükmedecek.
Kişisel gelişim kitabı yazmadığına göre Machiavelli böyle cümleler kuramaz. Ama post-truth çağındayız, Machiavelli burç yorumları bile yapabilir ve binlerce kişi beğenebilir. Machiavelli’nin üstüne atılan çok uyduruk var. İşte iki tanesi:
“Herkes senin nasıl göründüğünü bilir, ama çok az insan nasıl olduğunu hisseder!"
"Hırs hataları yapın, tembellik hataları yapmayın. Acı çekmemek için cesurca şeyler yapma gücünüzü geliştirin."
Görüldüğü gibi günümüzün aforizmanyak sosyal mastürbasyoncusu için Machiavelli, kişisel gelişimciye dönüşmüştür. Öğütlerini artık hükümdara değil, “sıradan” insanlara vermektedir.
Hemen kestirip atmayalım. Elimde Machiavelli’nin bir “Adamotu/La Mandragola” isimli bir piyesi var. Acaba oradan alıntı yapılmış olabilir mi. Belki oradaki karakterlerden biri Twitter için aforizma kusmuştur diye baktım, bulamadım. Sosyal ağ’dacılarını doyuracak, insana dair bir söze rastlayamadım.
Machiavelli’nin daha az bilinen çalışmaları var. Eğer aforizmanyaklar bu az bilinen eserlerden böyle sıradan öğütler çıkarmışlarsa ve kaynağı saklamışlarsa söyleyecek sözümüz kalmaz. Kuralı biliyorsunuz, yalnızca yazar ismi verip kaynağı belirtilmeyen “alıntılar”, büyük olasılıkla uyduruktur. Önerim, adında kitap sözcüğü olan hesaplara veya sitelere güvenip okumadığınız yazardan alıntı yapmayın, yanlışı çoğaltmayın. Bilgisizliğinizi açığa çıkartıp rezil olmayın.